1. ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ
Γιά να γίνει πληρέστερα κατανοητή η πρόταση γιά την έρευνα και δημιουργία της Μεθόδου «Λόγος» και της πρώτης της εφαρμογής με τη δημιουργία ενός προγράμματος διδασκαλίας του Οπτικοακουστικού διά του Οπτικοακουστικού, πρέπει να διατυπωθούν από την πρώτη στιγμή οι 4 βασικές της αρχές:
1. Ύστερα από τον Προφορικό και τον Γραπτό Λόγο, ο άνθρωπος δημιούργησε τον τρίτο και αποφασιστικό λόγο, που είναι και η δεύτερή του γραφή: η γραφή της κίνησης των εικόνων.
2. Η Οπτικοακουστική Έκφραση και όλα τα μέσα με τα οποία αυτή εκδηλώνεται (Κινηματογράφος, Βίντεο, Τηλεόραση, Δίσκοι και δεκάδες άλλα μέσα της ΣύγχρονηςΤεχνολογίας όπως Computer Animation, Video Games, Imax Omnimax ή Magic Carpet, High Definition Video and TV, Interactive TV, Virtual Reality, Holograms κ.λ.), αποτελούν αυτό τον λόγο και αυτή τη γραφή.
3. Η τελευταία κατά σειράν γραφή του ανθρώπου, που σε πρώτη φάση εκφράστηκε μ’ αυτά που χαρακτηρίστηκαν κατ’ αρχήν ως Πολυμέσα (Multimedia), είναι ένας συνδυασμός κινουμένων ή μη εικόνων, ήχου, γραπτού και προφορικού λόγου και ψηφιακού λογισμικού (Databases, Animation, Σχεδιο-γραφημάτων κ.λ.). Σ’ αυτά, και με την προσθήκη της υπέρτατης «βελτίωση» της Αλληλεπίδρασης (Interactivity), αποτελούν ήδη και θ' αποτελέσουν όλο και ευρύτερα στο μέλλον, την πλέον εξελιγμένη μορφή αυτού του Κινησιογραφικού Λόγου –όπως θα τον ονομάσαμε.
4. Μία πραγματική Καθομιλουμένη, που χρησιμοποιείται από τον άνθρωπο όχι μόνο γιά να επικοινωνεί, εμπορεύεται ή-και ψυχαγωγείται, αλλά και (κυρίως) γιά να διδάσκεται και εξελίσσεται.
2. ΤΟ ΔΙΣΥΠΟΣΤΑΤΟ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ
Γιά να γίνει κατανοητή η ουσία του προγράμματος, αλλά και ο τίτλος που προκύπτει απ' αυτήν, πρέπει να προσδιορίσομε την έννοια του λόγου, τόσο από λεκτική και φιλοσοφική άποψη, όσο και στις επιστημονικού ενδιαφέροντος διαστάσεις που δίνονται σ' αυτήν.
Στο εμπεριστατωμένο Μεγάλο Λεξικό της (Αρχαίας) Ελληνικής Γλώσσας (Liddell-Scott), ο ορισμός του Λόγου δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολιών:
λόγος:
(Α) ο έναρθρος λόγος δι' ου ο ενδιάθετος λόγος εκφέρεται, και
(Β) αυτός ο ενδιάθετος λόγος-
ώστε εν τη λέξει λόγος περιλαμβάνονται αμφότεροι.
Αυτό σημαίνει ότι ο προφορικός λόγος όπως τον ακούμε και ο γραπτός λόγος όπως τον διαβάζουμε, μόνο μέρος του λόγου αποτελούν, εφ' όσον απουσιάζει απ' αυτούς ο μη αρθρωμένος ή άναρθρος ενδιάθετος λόγος της σκέψης και της φαντασίας του ανθρώπου, πρώτη πηγή της άρθρωσης.
Ο Κινησιογραφικός Λόγος, δηλαδή ο Τρίτος Λόγος του Ανθρώπου, αυτό το τεραστίας σημασίας πλεονέκτημα παρουσιάζει απέναντι στους δύο προηγούμενους: Ότι δηλαδή, μέσα από την άρθρωσή του, μπορεί να εκφράσει (παραστήσει-εικονογραφήσει) αυτό τον ίδιο τον αφηρημένο ενδιάθετο λόγο, όπως δηλαδή επιχειρούσαν οι μεγάλοι Ρήτορες (Διδάσκαλοι) της ανθρωπότητας: Να εντάσσουν στον δομημένο ρητορικό τους λόγο, την αφαίρεση (ποίηση) του "ενδιάθετου". Με αποτέλεσμα να κινητοποιείται άμεσα το συναίσθημα, η συγκίνηση, η φαντασία, σε τελική ανάλυση η ίδια η μνήμη, δηλαδή ο λόγος αυτός ν’ αποτελεί ένα εργαλείο εξαιρετικής αποτελεσματικότητας γιά την Παιδεία καi την Εκπαίδευση.
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως ο Κινησιογραφικός Λόγος (συμπεριλαμβανομένου τόσο του Οπτικοακουστικού, όσο και της Ψηφιακής Τεχνολογίας) είναι η τελειότερη έκφραση γιά τη Διδασκαλία, την καλλιέργεια της Μνήμης, την άσκηση του μυαλού του μαθητή στις συνδέσεις νοητικών ενοτήτων, την ίδια τη Γνώση.
3. Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ
Είναι αλήθεια πως παράλληλα με τον προφορικό και τον γραπτό λόγο, αναπτύχθηκε η «τέχνη του λόγου», σε τελική ανάλυση η ίδια η Τέχνη, που άφηνε ένα παράθυρο στην έκφραση του ενδιάθετου λόγου: Μουσική, Χορός, Ποίηση, Ζωγραφική, Γλυπτική, ακόμα και η Αρχιτεκτονική, κατά καιρούς, πότε περισσότερο και πότε λιγότερο, τόνισαν την ίδια την άρθρωση του λόγου, χωρίς ν’ απεικονίζεται πιστά η «ορατή» πραγματικότητα («ρεαλισμός», συγκεκριμένη και εξειδικευμένη αντίληψη). Και αυτό άφηνε να διαφαίνεται η «αφαίρεση», η φαντασιακή πραγματικότητα, σε τελική ανάλυση ο ενδιάθετος λόγος της σκέψης, της μνήμης και της φαντασίας του ανθρώπου.
"Αυτό δεν είναι παρά μία πίπα"
Κώστας Φέρρης: Η ΠΙΠΑ ΤΟΥ MAGRITTE
Σε χοντρές γραμμές, μπορούμε να πούμε πως ο ενδιάθετος λόγος εκφράζει έναν ενιαίο κόσμο όπου όλα είναι αλληλένδετα, ενώ ο έναρθρος λόγος ορίζει τους σπονδύλους του διαχωρισμού, και καθορίζει έναν διασπασμένο κόσμο στα επί μέρους και πολλών επιπέδων αντιληπτά αντικείμενα.
Κατά τον Backminster Fuller, η Γνώση δεν αποτελείται από απλή συσσώρευση πληροφοριών (όπως γίνεται π.χ. στις Εγκυκλοπαίδειες), αλλά αναπτύσσεται με τη σύνδεση πολλών πληροφοριών σε λίγες ενότητες. Έτσι, υποθετικά και μόνο, μπορούμε να πούμε πως η Υπέρτατη Γνώση (που πολλοί ονομάζουν «θεία φώτιση») είναι η σύνδεση όλων ανεξαρτήτως και όλων των επιπέδων των πληροφοριών, σε μία και μοναδική ενότητα. Πράγμα λογικά αδύνατον, όπως και οι παράλληλες γραμμές που δεν συναντιούνται ποτέ διότι υφίστανται την «μοίρα» του απείρου, αλλά αυτό είναι που τους δίνει την έφεση (κίνηση).
Ήδη από τον προφορικό και εν συνεχεία τον γραπτό λόγο, ο άνθρωπος ανέπτυξε αυτή την «τέχνη του λόγου» ή απλά Τέχνη, που συνίσταται σ’ αυτή την προσπάθεια «σύνδεσης πολλών πληροφοριών σε λίγες ενότητες», και το κυριότερο εργαλείο που ολοκλήρωσε υπήρξε η τέχνη ή τεχνική της αφήγησης. Χιλιάδες παραμύθια, αφηγήματα, επικά ποιήματα, μυθιστορήματα, μυθικές ή βιβλικές ιστορίες, επεξεργάστηκαν τις «πληροφορίες» του ορατού κόσμου, και τις συνέδεσαν μεταξύ τους με άρθρα, δηλαδή συνδετικούς κρίκους που προέρχονταν από τον ενιαίο και αόρατο νοητό κόσμο.
4. ΤΑ ΠΟΛΥΜΕΣΑ ΚΑΙ Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Πολύς λόγος γίνεται γιά την ανάπτυξη Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων με την τεχνική των Πολυμέσων (Multimedia), και μάλιστα με την εξαιρετική ιδιαιτερότητα αυτών των τεχνικών, που είναι η λειτουργία της αλληλεπίδρασης (interactivity), και μεγάλη έκταση έχει ήδη καταληφθεί στο Δίκτυο (Internet) από κάθε είδους Εκπαιδευτικά Προγράμματα. Ήδη τα περισσότερα σχολεία στον κόσμο επιχειρούν να προσαρμοστούν στη νέα αυτή «τεχνική» της Εκπαίδευσης, και υπολογίζεται ότι σε πολύ λίγα χρόνια, τα Εκπαιδευτικά Προγράμματα θα κυριαρχούνται (κυριολεκτικά) από τα Πολυμέσα.
Περί των Interactive Multimedia Education Systems
Μέχρι στιγμής, όσες προσπάθειες έγιναν (κυρίως στα επονομαζόμενα «εκπαιδευτικά προγράμματα σε CD ROM ή DVD ROM», αλλά και στις αντίστοιχες Σελίδες του Δικτύου), αποτελούν ως επί το πλείστον λεξικογραφικές κι εγκυκλοπαιδικές ταξινομήσεις πληροφοριών, ή απλή μεταγραφή των εκπαιδευτικών βιβλίων, και απουσιάζει απ' αυτά εντελώς η οποιαδήποτε εκπαιδευτική μέθοδος.
Είναι αλήθεια πως έγιναν κάποιες προσπάθειες να συνδυαστεί η εκπαίδευση με κάθε είδους Ηλεκτρονικά Παιχνίδια (Computer Games), αλλά σ’ αυτές τις περιπτώσεις, η έλξη και οι ταχύτητες του παιχνιδιού κυριαρχούσαν πάνω στις εκπαιδευτικές ανάγκες.
Όσο γιά τους καθηγητές που επιχειρούν να εισαγάγουν τα Πολυμέσα στο μάθημά τους, μοιάζουν (τηρουμένων των αναλογιών) μ' εκείνους τους δασκάλους της δεκαετίας του 50, που πρόβαλαν το Σάββατο απόγευμα στο σχολείο κάποιο απλοϊκό ντοκυμαντέρ γιά τα έντομα, ή μιάν αφελή ταξιδιωτική περιήγηση του... Fitzpatrick!
Η κυριότερη όμως αδυναμία στη λειτουργία των Πολυμέσων γιά την εκπαίδευση σήμερα, είναι ο περιορισμός της χρήσης τους στην κατ’ ιδίαν ακρόαση θέαση και διδασκαλία, αντί της κοινής τάξης με περισσότερους από δέκα μαθητές.
Κι όμως, η δυνατότητα χρήσης προφορικού και γραπτού λόγου, καθώς και η ικανότητα της αλληλεπίδρασης (interactivity) μεταξύ του θεατή-μαθητή και του μηχανήματος, αναδεικνύουν τα Πολυμέσα ως το τελειότερο και πλουσιότερο εργαλείο της Οπτικοακουστικής επικοινωνίας που διαθέτει σήμερα η τεχνολογία, αλλά και το καταλληλότερο μέσο γιά την Παιδεία και την Εκπαίδευση.
Το μεγάλο και άλυτο ως τώρα πρόβλημα γιά τη δημιουργία αυτών των προγραμμάτων, είναι η μεθοδολογία της συγκρότησής τους, η ¨σκηνοθεσία¨ τους γιά να χρησιμοποιήσουμε τον όρο του οπτικοακουστικού, που δεν έχει ακόμα αναπτύξει τους δικούς της κώδικες, τη δική της άρθρωση. Που θα μεταγραφεί εν συνεχεία σ' έναν δομημένο φορέα (software) που ν’ αποτελεί και την εκπαιδευτική "μέθοδο" αυτής της διδασκαλίας.
5. Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΟΥ
Τα Οπτικοακουστικά Μέσα Επικοινωνίας, Κινηματογράφος, Τηλεόραση, Βίντεο και όλα τα σύγχρονα παρακλάδια (Animation, Virtual Reality, Holograms, Multimedia κ.λ.) έλκουν την καταγωγή τους σ’ εκείνη την 28η Δεκεμβρίου του 1895, όπου οι αδελφοί Lumiere παρουσίασαν γιά πρώτη φορά σε κοινό, την ευρεσιτεχνία τους με τον όρο Le Cinematographe (*).
Γιά έναν αιώνα, χιλιάδες σκηνοθέτες του κινηματογράφου, Ευρωπαίοι κατά κύριο λόγο αλλά και πολλοί Αμερικανοί, ερεύνησαν και δημιούργησαν την άρθρωση, γραμματική και συντακτικό, τους ρυθμούς και τη δομή, την τέχνη ή τεχνική ποιητική (=κατασκευαστική) αυτής της νέας μορφής έκφρασης.
Όσα έγιναν όμως γιά την ψυχαγωγική λειτουργία του κινηματογράφου, που αντανακλώνται στην παραδοσιακή μυθοπλαστική ταινία (fiction) διάρκειας 1 ½ ως δύο ωρών, δεν έγιναν γιά άλλες μορφές έκφρασης και επικοινωνίας, όπως τα προγράμματα της τηλεόρασης, οι διαδικασίες του βίντεο, και κυρίως η παιδεία και εκπαίδευση.
Ειδικά τώρα που όλα δείχνουν πως τα Interactive Multimedia θα παίξουν τον σημαντικότερο ρόλο στην Παιδεία και την Εκπαίδευση, χρήζει να ερευνηθεί και δημιουργηθεί μία νέα Μέθοδος διδασκαλίας, που θα στηρίζεται στους βιολογικούς και ψυχολογικούς ρυθμούς αντίληψης και αφομοίωσης του μαθητή-θεατή, σε σχέση με την εικόνα και τον ήχο, τον γραπτό και τον προφορικό λόγο που αποδίδουν τα Πολυμέσα.
Κυριότερη πηγή αυτής της μελέτης, δε μπορεί παρά να είναι οι χιλιάδες αυτές ταινίες του πρώτου αιώνα του κινηματογράφου, οι σκηνοθέτες και γλωσσοπλάστες αυτής της έκφρασης, και οι μεγάλοι θεωρητικοί της εξέλιξης, της τεχνικής, της αισθητικής, της ορθογραφίας, της γραμματικής και του συντακτικού αυτής της γλώσσας που σήμερα ονομάζεται Οπτικοακουστική.
Pauvre Pierrot (1892) Emile Reynaud
· Αν και ο Emile Reynaud προηγείται (1892) με το «Οπτικό Θέατρο» στο Musee Grevin, εντούτοις η αρχετυπική λιτότητα του Cinemastographe δίνει στους Lumiere την ιστορική προτεραιότητα.
6. Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ
Κάτι που δεν λέγεται συνήθως, αλλά στον χώρο των κινηματογραφιστών είναι γνωστό, είναι πως ποτέ ως τώρα δεν επιχειρήθηκε μία Γενική Θεωρία του Οπτικοακουστικού, μία κωδικοποίηση και ταξινόμηση των εκφραστικών του μέσων, που να μπορεί να αποτελεί έναν σίγουρο οδηγό γιά τη διδασκαλία αυτής της γλώσσας κατ' αρχήν, αλλά και οποιουδήποτε άλλου μαθήματος εν συνεχεία μέσω αυτής της γλώσσας (στα Interactive Multimedia).
Η ιδέα του προγράμματος ¨Λόγος¨, γεννήθηκε το 1969 στο Παρίσι, όταν τρεις σκηνοθέτες (Jean-Daniel Pollet, Serge Ouaknine και Κώστας Φέρρης) απομονώθηκαν σ' ένα σπίτι επί έξη μήνες, γιά "ν' ανακαλύψουν τον κινηματογράφο απ’ την αρχή".
Συντονισμένοι με τους σημαντικότερους θεωρητικούς της εποχής, Alain Robe-Grillet, Philipe Sollers, Jean Thibaudaut, την Ομάδα του περιοδικού Tel Quel, την Ομάδα των Cahiers du Cinema, την ομάδα του περιοδικού Cinethique, και το δίδυμο Jean Rouch και Κώστας Φωτεινός που δίδασκαν εκείνο τον καιρό στην Nanterre, κατέληξαν σε ένα είδος "αρχετυπικής" Θεωρίας Συνόλου, που έμεινε ανέκδοτη αλλά έπαιξε έναν αφανή και σημαντικό ρόλο στα οπτικοακουστικά πράγματα από τότε.
Ο σκηνοθέτης Κώστας Φέρρης, που δίδαξε περισσότερο από δέκα χρόνια σε σχολές κινηματογράφου, συνέχισε την έρευνα σε προσωπικό επίπεδο, συγκρότησε μία "Γενική Θεωρία του Οπτικοακουστικού", της οποίας οι εφαρμογές ξεπερνούν κατά πολύ το Οπτικοακουστικό αυτό καθαυτό.
Το 1987, συμμετέχοντας ενεργά στη σύνταξη της "Χάρτας των Δελφών" γιά το Οπτικοακουστικό, πέτυχε την αναγνώριση της Οπτικοακουστικής έκφρασης ως "λόγου", και όχι μόνο "τέχνης", ή απλού "μέσου επικοινωνίας".
Το 1996, με την εισήγησή του στο Ευρωκοινοβούλιο (Strasbourg) "Γιά την ανάγκη της διδασκαλίας του Οπτικοακουστικού Λόγου σ' όλες τις βαθμίδες της Παιδείας και Εκπαίδευσης", έπεισε το Intergroupe Parlementaire de l' Audiovisuel να υιοθετήσει την πρόταση.
25 χρόνια έρευνας και δημιουργίας, κατέληξαν στην συγκεκριμένη αυτή πρόταση, που όπως πιστεύει ο ίδιος και όλοι οι συνεργάτες του, μπορεί ν’ ανοίξει τον δρόμο γιά μιάν αληθινά επαναστατική αναβάθμιση της Παιδείας και της Εκπαίδευσης στον κόσμο.
